سوره ص

در رابطه با شان نزول آیات ابتدایی سوره ص آمده است زمانی ابو جهل و جماعتى از قريش نزد ابو طالب عموى پيامبر ص آمدند و گفتند : برادرزاده ات مارا آزار داده و خدایان ما را نیز ناراحت کرده است به او دستور بده تا دست از خدایان ما بردارد.

ابوطالب پیامبر را فراخواند و سخنان آنها را برای پیامبر شرح داد . پیامبر در جواب فرمود : آیا حاضرند در جمله ای با من موافقت کنند و در سایه آن بر تمام عرب پیشی گیرند ؟

ابوجهل که از این سخن به وجد آمده بود و انتظار داشت کلید حکومت بر عرب را در دست گیرد گفت : کدام جمله ؟ و پیامبر فرمود : " بگوئيد معبودى جز اللَّه نيست"( اين بتها را كه مايه بدبختى و ننگ و عقب‏افتادگى شماست کنار بگذارید و یکتا پرست شوید).

هنگامی که حاضران این سخن را شنیدند با سرعت از آن جا خارج شدند و گفتند چنین چیزی را تا کنون نشنیده ایم و این یک دروغ است.

گفته اند اينجا بود كه آيات آغاز سوره" ص" نازل شد.

چه بسيار اقوامى كه قبل از آنها بودند و ما آنها را (به خاطر تكذيب پيامبران و انكار آيات الهى و ظلم و گناه) هلاك كرديم و به هنگام نزول عذاب فرياد استغاثه آنها بلند شد، اما چه سود كه دير شده بود، و زمان نجات سپرى شده بود

آن روز كه پيامبران الهى و اولياى حق آنها را اندرز دادند و از عاقبت شوم اعمالشان بر حذر داشتند نه تنها گوش شنوا نداشتند بلكه به استهزاء و آزار مؤمنان و حتى قتل آنها پرداختند، و فرصتها از دست رفت و پلهاى پشت سر ويران گشت، و در حالى عذاب براى نابودى آنها نازل شد كه درهاى توبه و بازگشت همه بسته شده بود

وَ عَجِبُوا أَنْ جاءَهُمْ مُنْذِرٌ مِنْهُمْ وَ قالَ الْكافِرُونَ هذا ساحِرٌ كَذَّابٌ‏. إِنْ هذا إِلَّا اخْتِلاقٌ

هنگامی که پیامبر با این مردمان از توحید سخن گفت ، گاه تعجب میکردند که چرا پیامبری از میان آن ها برخواسته ؟ چرا فرشته ای نازل نشده است ؟

درحالی که برگزیده شدن پیامبری از میان خود مردم یک نقطه قوت محسوب میشود . کسی که از میان توده مردم برخاسته بود ، از نیاز ها و دردهای آن ها با خبر بود ، زندگی انسانی مانند سایرین داشت ، میتوانست در همه چیز الگو و اسوه باشد. آن ها این امتیاز بزرگ را به عنوان یک نکته تاریک در دعوت پیامبر تلقی میکردند.

و حتی گفتند : ساحر دروغگویی ست . (وَ قالَ الْكافِرُونَ هذا ساحِرٌ كَذَّابٌ).

نسبت دادن سحر به پیامبر به خاطر مشاهده معجزات غیر قابل انکار و نفوذ خارق العاده او در افکار بود.

مشركان مكه هنگامى كه منافع نامشروع خود را در خطر ديدند، و كينه و حسد در دل آنها رشد کرد، براى فریب مردم و قانع كردن خود در مورد مخالفت با پيامبر اسلام ص، به منطق‏هاى سست گوناگونى دست مى‏زدند، از جمله از روى تعجب و انكار مى‏گفتند:" آيا از ميان همه ما قرآن تنها بر محمد ص نازل شده"؟! (أَ أُنْزِلَ عَلَيْهِ الذِّكْرُ مِنْ بَيْنِنا).

از ميان اينهمه پير مردان پر سن و سال، اينهمه سرمایه دار ثروتمند و سرشناس آيا كسى پيدا نشد كه خدا قرآنش را بر او نازل كند، جز محمد يتيم تهيدست و امی ؟

بديهى است اين تعجب‏ها و انكارها كه علاوه بر حسد و حب دنيا سرچشمه ديگرى يعنى اشتباه در" تشخيص ارزشها" داشت هرگز نمى‏توانست معيار منطقى براى قضاوت باشد، مگر شخصيت انسان در اسم و آوازه پول و مقام و سن و سال او است؟ مگر رحمت الهى بر اين معيارها تقسيم مى‏شود؟

لذا در دنباله آيه مى‏فرمايد درد آنها چيز ديگرى است،" آنها در حقيقت در اصل وحى و ذكر من شك و ترديد دارند" (بَلْ هُمْ فِي شَكٍّ مِنْ ذِكْرِي).

در ادامه این سوره خداوند از اقوامی یاد میکند که پیش از این پیامبران را تکذیب کردند و به سرنوشت بدی گرفتار شدند . باشد که مشرکان مکه پند گیرند .

سپس خداوند برای قوت قلب پیامبر و مومنان اندک آن روزگار ، داستان داود که یکی از پیامبران بنی اسرائیل بود و حکومتی عظیم داشت را مطرح میکند

در برابر آنچه آنها مى‏گويند شكيبا باش، و به خاطر بياور بنده ما را، داود صاحب قدرت بود و بسيار توبه‏كار (اصْبِرْ عَلى‏ ما يَقُولُونَ وَ اذْكُرْ عَبْدَنا داوُدَ ذَا الْأَيْدِ إِنَّهُ أَوَّابٌ)

(وَ ما خَلَقْنَا السَّماءَ وَ الْأَرْضَ وَ ما بَيْنَهُما باطِلًا ذلِكَ ظَنُّ الَّذِينَ كَفَرُوا فَوَيْلٌ لِلَّذِينَ كَفَرُوا مِنَ النَّارِ). آيا ممكن است كسانى را كه ايمان آورده‏اند و عمل صالح انجام داده‏اند همچون مفسدان در زمين قرار دهيم"؟! (أَمْ نَجْعَلُ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ كَالْمُفْسِدِينَ فِي الْأَرْضِ) و آيا امكان دارد پرهيزكاران را همچون فاجران قرار دهيم (أَمْ نَجْعَلُ الْمُتَّقِينَ كَالْفُجَّارِ).

نه بى‏هدفى در خلقت ممكن است، و نه مساوات صالحان و بدکاران.

پس از بیان داستان داود و سلیمان که حشمت و قدرت خداداد آنان را یادآور میشود سخن از حضرت ایوب و صبر و استقامت او می آید.

پيامبر موظف گرديد سرگذشت او را به ياد آورد، و براى مسلمانان بازگو كند تا از مشكلات طاقت فرسا نهراسند و از لطف و رحمت خدا هرگز مايوس نشوند.

شرح گرفتاری هایی که برای حضرت ایوب پیش آمد و علل آن در قرآن نیامده ولی در کتب معروف حدیث و تفاسیر توضیحاتی بر آن آمده از جمله این که :

كسى از امام صادق سؤال كرد: بلائى كه دامنگير ايوب شد براى چه بود؟ (شايد فكر مى‏كرد كار خلافى از او سر زده بود كه خداوند او را مبتلا ساخت).

خلاصه ی پاسخ امام به این سوال این بود که :

ايوب به خاطر كفران نعمت گرفتار آن مصائب عظيم نشد، بلكه شيطان به پيشگاه خدا عرضه داشت كه اگر ايوب را شاكر مى‏بينى به خاطر نعمت فراوانى است كه به او داده‏اى، مسلما اگر اين نعمتها از او گرفته شود او هرگز بنده شكرگزارى نخواهد بود! خداوند براى اينكه اخلاص ايوب را بر همگان روشن سازد، و او را الگويى براى جهانيان قرار دهد كه به هنگام" نعمت" و" رنج" هر دو شاكر و صابر باشند به شيطان اجازه داد كه بر دنياى او مسلط گردد. شيطان از خدا خواست اموال سرشار ايوب، زراعت و گوسفندانش و همچنين فرزندان او از ميان بروند، و آفات و بلاها در مدت كوتاهى آنها را از ميان برد، ولى نه تنها از مقام شكر ايوب كاسته نشد بلكه افزوده گشت! آزار شيطان نسبت به ايوب از ناحيه وسوسه‏هاى مختلف او بود، گاه مى‏گفت: بيمارى تو طولانى شده، خدايت تو را فراموش كرده! گاه مى‏گفت: چه نعمتهاى عظيمى داشتى؟ چه سلامت و قدرت و قوتى؟ همه را از تو گرفت، باز هم شكر او را بجا مى‏آورى؟

سرانجام ايوب از اين آزمايش الهى سالم بیرون آمد و رحمت خدا بر او نازل شد ، از بیماری و درد ها نجات یافت ، خانواده اش که به سبب ضعف و ناتوانی از اطرافش پراکنده شده بودند به سمت او بازگشتند و چیزهایی را که از دست داده بود مجددا به دست آورد تا به فرموده ی خداوند : " تا رحمتى از سوى ما باشد، و هم تذكرى براى صاحبان فكر و انديشه" (رَحْمَةً مِنَّا وَ ذِكْرى‏ لِأُولِي الْأَلْبابِ).

و در پایان این داستان می فرماید :

" ما او را صابر و شكيبا يافتيم، چه بنده خوبى بود ايوب كه بسيار بازگشت‏كننده به سوى ما بود" (إِنَّا وَجَدْناهُ صابِراً نِعْمَ الْعَبْدُ إِنَّهُ أَوَّابٌ).

یکی از درس هایی که میتوان از داستان زندگی ایوب دریافت این است که آزمون الهى آن قدر وسيع و گسترده است كه حتى انبياء بزرگ با شديدترين و سخت‏ترين آزمايشها آزموده مى‏شوند.

" فرج بعد از شدت" نكته ديگرى است كه در اين ماجرا نهفته است هنگامى كه امواج حوادث و بلا از هر سو انسان را در فشار قرار مى‏دهد، نه تنها نبايد مايوس و نوميد شد، بلكه بايد آن را نشانه و مقدمه‏اى بر گشوده شدن درهاى رحمت الهى دانست، چنان كه امير مؤمنان على ع مى‏فرمايد:

" به هنگامى كه سختيها به اوج خود مى‏رسد فرج نزديك است، و هنگامى كه حلقه‏هاى بلا تنگ‏تر مى‏شود راحتى و آسودگى فرا مى‏رسد"

وجود اين حوادث سخت گاه در زندگى انسانها از پيامبران بزرگ خدا گرفته، تا افراد عادى يك ضرورت است، ضرورت امتحان و آزمايش و شكوفا شدن استعدادهاى نهفته، و بالآخره تكامل وجود انسان.

على( ع )در اوصاف پرهيزگاران ، بيش از يكصد صفت براى متقين برشمرده ، يكى از اوصاف مهمشان را اين مى‏شمارد :

نزلت انفسهم منهم فى البلاء كالتى نزلت فى الرخاء:

" روح آنها به هنگام بلا همانند حالت آسايش و آرامش است" (و تحولات زندگى آنها را دگرگون نمى‏سازد).

. . .